Na današnji dan / 5. oktobar

Praznici i spomendani na današnji dan

– Svjetski dan učitelja.

Događaji na današnji dan

610. – U Carigradu, u crkvi Presvete Mudrosti (Aja Sofija) Iraklije (610.-641.) krunisan za novog istočnorimskog (vizantijskog) cara. Iraklije je ostao upamćen kao veliki vojskovođa i reformator vizantijskog vojnog i administrativnog sistema.

1511. – Papa Julije II osnovao je Svetu ligu Aragona, Venecije i Papske države sa ciljem da odbrani jedinstvo crkve, ali i da istjera Francuze iz Italije.

1796. – Pod pritiskom Francuske, Španija je objavila rat Velikoj Britaniji, koji je završen katastrofalnim porazom francusko-španske flote 1805. u bici kod Trafalgara.

1840. – U prepadu Crnogoraca na njegov logor, gine hercegovački velmoža Smail-aga Čengić, što je događaj kasnije opisan u epu Smrt Smail-age Čengića.

1883. – Prvi evropski transkontinentalni ekspresni voz “Orijent ekspres” krenuo je iz Pariza za Istanbul.

1908. – Austro-Ugarska je anektirala Bosnu i Hercegovinu.

1908. – Bugarski knez, njemački princ Ferdinand Koburg proglasio je nezavisnost Bugarske od Otomanskog carstva, a sebe carem Ferdinandom I.

1910. – Portugalija je posle obaranja kralja Manuela II proglašena republikom pod predsjednikom Žuakimom Teofilom Fernandešom Bragom.

1915. – Za I. svjetskog rata britanske i francuske trupe iskrcale su se u Solunu, povrijedivši grčku neutralnost.

1915. – Snažnom artiljerijskom vatrom duž cijelog fronta na Dunavu, Savi i Drini, u Prvom svjetskom ratu počela je ofanziva Centralnih sila na Srbiju.

1930. – U Atini je počeo prvi Balkanski kongres koji je trebao pridonijeti privrednoj saradnji balkanskih naroda i rješavanju pitanja manjina.

1937. – Američki predsjednik Franklin D. Roosevelt objavio je kako će SAD napustiti izolacionističku politiku kako bi se suprotstavile ekspanziji “agresivnih” država.

1938. – Predsjednik Čehoslovačke Edvard Beneš podnio je ostavku i otišao u izbjeglištvo, nakon što je pod pritiskom Velike Britanije i Francuske prihvatio Minhenski sporazum kojim je Sudetska oblast ustupljena Hitlerovoj Njemačkoj.

1945. – Korenica postaje Titova Korenica.

1954. – Ujedinjeno Kraljevstvo, SAD, FNR Jugoslavija i Italija su potpisale Londonski sporazum o ukidanju Slobodne zone Trsta i dodjeli zone B i manjeg dijela zone A Jugoslaviji, a većeg dijela zone A sa gradom Trstom Italiji.

1964. – U Zapadni Berlin je kroz tajno iskopan tunel ispod Berlinskog zida pobjeglo 57 državljana Istočne Nemačke, što je bilo najveće masovno bjekstvo od izgradnje zida 1961.

1969. – BBS je emitovao prvu epizodu serije “Leteći cirkus Monti Pajtona”, koja je postala kultna emisija širom sveta.

1974. – Pet ljudi je poginulo, a 35 ranjeno u eksploziji bombi koje su irski nacionalisti bacili u dva bara u mjestu Gildford u Engleskoj.

1975. – Američka istražna komisija utvrdila je da je američka tajna služba CIA 60-ih godina nekoliko puta pokušala ubiti kubanskog predsjednika Fidela Castra.

1983. – Lider poljskog pokreta “Solidarnost” Leh Valensa dobio je Nobelovu nagradu za mir.

1985. – Košarkaš Cibone Dražen Petrović je upisao čak 112 poena u visokoj pobjedi protiv Olimpije (158:77).

1988. – Brazil dobija demokratski Ustav.

1988. – Jogurt revolucija u Novom Sadu kojom su pristalice Slobodana Miloševića srušile partijsko rukovodstvo Vojvodine.

1988. – Čileanci su se na plebiscitu izjasnili protiv prijedloga da predsjedniku Čilea Augustu Pinočeu bude produžen mandat do 1997. godine.

1989. – Nobelova nagrada za mir dodijeljena je tibetanskom duhovnom vođi u izbjeglištvu Dalaj Lami.

1991. – Linus Torvalds objavio prvu zvaničnu 0.02 verziju Linux kernela.

1994. – U Švajcerskoj su pronađena tijela 48 pripadnika sekte “Hram Sunca” koji su izvršili obredno masovno samoubistvo.

1995. – Američki izaslanik za Balkan Ričard Holbruk uspio je, nakon dva mjeseca pregovora sa Srbijom i Hrvatskom i liderima zaraćenih strana u Bosni, da postigne sporazum o prekidu vatre, koji je bio uvod u mirovne pregovore u Dejtonu.

2000. – Demonstracije 5. oktobra 2000. — poslije neuspjelih pokušaja policije da suzavcem rastjera stotine hiljada demonstranata u centru Beograda, koji su protestovali zbog poništavanja predsjedničkih izbora, građani su ušli u Saveznu skupštinu, a nešto kasnije i u zgradu državne Radio televizije Srbije. Pod pritiskom masa Slobodan Milošević, desetogodišnji neprikosnoveni lider Srbije i SR Jugoslavije, sljedećeg dana je priznao izborni poraz od kandidata Demokratske opozicije Srbije, Vojislava Koštunice.

2002. – Održani četvrti Opći izbori Bosni i Hercegovini.

2004. – U okviru kasarne Topčider, ispred podzemnog vojnog objekta Karaš pod nerazjašnjenim i kontroverznim okolnostima poginula su dvojica gardista Vojske Srbije i Crne Gore: Dragan Jakovljević i Dražen Milovanović.

Rođeni na današnji dan

1713. – Rođen Denis Diderot, francuski filozof.

1789. – Rođen William Scoresby, britanski moreplovac i istraživač.

1829. – Rođen Chester A. Arthur, američki političar, 21. predsjednik SAD-a.

1864. – Rođen Louis Jean Lumière, francuski hemičar i preduzetnik.

1887. – Rođen Max Ackermann, njemački slikar.

1888. – Rođen Ida Rubinstein, ruska plesačica.

1898. – Rođen Ervin Šinko, hrvatski književnik.

1915. – Rođen Yitzhak Shamir, izraelski političar i državnik.

1921. – Rođen Drago Lang, narodni heroj Jugoslavije.

1936. – Rođen Václav Havel, češki književnik i političar.

1937. – Rođen Abi Ofarim, izraelski pjevač.

1940. – Rođena Milena Dravić, srpska glumica.

1947. – Rođen Brajan Džonson (engl. Brian Johnson), je engleski pjevač i tekstopisac. Godine 1980. postao je treći pjevač australijske rock grupe AC/DC nakon smrti pjevača Bon Scotta.

1948. – Rođen Zoran Živković, srpski pisac.

1949. – Rođen Peter Ackroyd, engleski pisac.

1950. – Rođena Paola Felix, švajcerska pjevačica i TV-voditeljica.

1951. – Rođen Bob Geldof, irski pjevač i tekstopisac.

1955. – Rođena Angela Molina, španska glumica.

1956. – Rođen Ron Nyswaner, američki scenarista i režiser.

1971. – Rođen Nikola Ricoli, italijanski fudbalski sudija.

1975. – Rođena Kejt Elizabet Vinslet (engl. Kate Elizabeth Winslet), engleska glumica.

1983. – Rođen Niki Olivija Hilton (engl. Nicky Olivia Hilton), nasljednica Hilton hotelskog lanca, dizajner.

1983. – Rođen Florijan Majer (njem. Florian Mayer), njemački teniser.

1986. – Rođen Novica Veličković, srpski košarkaš.

Umrli na današnji dan

877. – Umro Karlo II Ćelavi, francuski kralj.

1056. – Umro Henrik III, njemačko-rimski car.

1805. – Umro Čarls Kornvolis, britanski general i državnik.

1840. – Poginuo Smail-aga Čengić, hercegovački velikaš i otomanski vojskovođa.

1880. – Umro Jacques Offenbach, njemački kompozitor.

1933. – Umro Nikolaj Judenič, ruski general.

1938. – Umrla Sveta Faustina Kowalska, poljska katolička svetica.

1957. – Umro Hose Andrade, urugvajski fudbaler.

1960. – Umro Alfred Kroeber, američki arheolog i antropolog.

1973. – Umrla Milunka Savić, srpska heroina Balkanskih i Prvog svjetskog rata.

1981. – Umro Anđelko Marušić, hrvatski fudbaler.

1990. – Umro Đorđe Vukadinović, srpski i jugoslavenski fudbaler.

1991. – Umro Milan Milišić, dubrovački književnik i prevodilac.

2001. – Umrla Emili Šindler, supruga Oskara Šindlera, filantrop.

2006. – Umro Miroslav Brozović, hrvatski fudbaler.

2011. – Umro Stiven Pol Džobs (engl. Steven Paul Jobs), jedan od osnivača i glavni rukovodilac Apple.

2015. – Umro Henning Mankell, švedski književnik.

Sveci pravoslavne crkve na današnji dan

– Sveti sveštenomučenik Foka.

– Sveti prorok Jona.

– Sveti mučenik Foka Baštovan.

– Prepodobni Kozma Zografski.

– Sveti Petar Milostivi.

– Sveti Jona prezviter